آیا فرزندتان در کارهای شخصی خود هنوز به شما وابسته است؟ آیا انجام بعضی از کارها را فراموش می‌کند؟ آیا می‌دانید که کودکان توانایی ذاتی برنامه‌ریزی را دارند، اما ممکن است به علت استفاده‌نکردن از این مهارت به‌تدریج آن را فراموش کنند؟
همان‌طور که ماهیچه‌های بدن به استفاده و تقویت نیاز دارند، مهارت‌های برنامه‌ریزی کودکان نیز به پرورش و تقویت نیاز دارد.
مهارت‌های برنامه‌ریزی در دوران کودکی
مهارت‌های برنامه‌ریزی در دوران کودکی شامل توانایی «ایجاد برنامه»، یعنی توانایی تعیین هدف، شناسایی توالی کارها برای رسیدن به هدف و سپس انجام آن کارها است. برنامه‌ریزی به «توانایی تعیین راهبرد» برای حل مشکلات یا «انجام وظایف» اشاره دارد. مهارت برنامه‌ریزی از حدود ۵ تا ۶ سالگی در کودک شروع به رشد می‌کند و در دوران دبستان تقویت می‌شود. البته این مهارت از همان ابتدا کامل نیست و با بزرگ‌ترشدن کودک به‌تدریج اصلاح و کامل می‌شود. برنامه‌ریزی برای نوشتن تکالیف مدرسه و انجام پروژه‌ی علمی نمونه‌ای از موقعیت‌هایی است که فرزند شما برای پیشبرد آن‌ها به مهارت برنامه‌ریزی نیاز دارد. مثلاً برای یک پروژه‌ی علمی، دانش‌آموزان معمولاً به شناسایی مسئله، تأیید معلم، جمع‌آوری داده‌ها، اجرای آزمایش، نوشتن نتایج و نتیجه‌گیری نیاز دارند که اولویت‌بندی این کارها و به سرانجام رساندن آن‌ها به برنامه‌ریزی و کار منسجم نیاز دارد.
فواید آموزش مهارت برنامه‌ریزی به کودکان
مجهزبودن به مهارت برنامه‌ریزی فواید بی‌شماری دارد که به تعدادی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:
- افزایش اعتماد‌به‌نفس
زمانی‌که فرزندتان برنامه‌ریزی را بلد باشد، احساس می‌کند که می‌تواند هر کار ساده یا پیچیده‌ای را با موفقیت انجام دهد. او زندگی‌اش را در کنترل خودش می‌بیند و احساس امنیت می‌کند. - برنامه‌ریزی تا پایان عمر
زیبایی مهارت برنامه‌ریزی این است که بعد از آموزش، به بخشی جدایی‌ناپذیر از نحوه‌ی یادگیری و زندگی فرزندتان تبدیل می‌شود و همیشه با او همراه خواهد بود. - سازماندهی آسان زندگی روزمره
اگر فرزندتان در برنامه‌ریزی موفق باشد، سازماندهی روزها و هفته‌ها برایش آسان‌تر خواهد بود زیرا وقتی می‌داند چه اتفاقی در حال رخ‌دادن است، راحت‌تر می‌تواند خود را با آن سازگار کند. - به‌دست‌آوردن مهارت‌های ذهنی
کودک بدون توانایی برنامه‌ریزی مانند فردی است که تلاش می‌کند یک زبان خارجی را بدون ابزار مناسب یاد بگیرد.
در کجا می‌توان از مهارت برنامه ریزی در کودکان استفاده کرد؟
یاد دادن برنامه ریزی کارها به بچه ها در خیلی جاها به داد آن‌ها می‌رسد. چهار نمونه از کاربردهای آموزش مهارت برنامه ریزی به کودکان عبارتند از:
۱. مطالعه درسی و آماده شدن برای امتحانات
شاید در طول سال تحصیلی، مطالعه و آماده شدن برای امتحانات، رسماً حیاتی‌ترین و پراسترس‌ترین بخش زندگی بچه‌ها باشد. در اینجا داشتن برنامه مطالعه اهمیت زیادی پیدا می‌کند؛ به‌خاطر آنکه بهره‌وری را به حداکثر می‌رساند و ضروری‌ترین و اورژانسی‌ترین مسائل را که همان درس خواندن باشد در اولویت قرار می‌دهد. برنامه داشتن باعث بالا رفتن بازدهی مطالعه می‌شود و دانش آموز را به نتایج بهتری می‌رساند.
۲. یادگیری رشته‌های ورزشی
می‌توان گفت که اهمیت برنامه‌ریزی برای ورزش، از خود تمرین‌های ورزشی کمتر نیست. برنامه‌ریزی ورزشی دو فایده اصلی دارد: یکی اینکه فرصت‌های رسمی و غیر رسمی برای بچه‌ها فراهم می‌کند تا به رشته‌های ورزشی مورد علاقه‌شان مشغول شوند و پویایی و تحرک کافی داشته باشند. دوم آنکه به آن‌ها کمک می‌کند با گذشت زمان، آرام آرام مهارت‌های ورزشی‌شان را تقویت کنند. برای پرداختن به ورزش حرفه‌ای که برنامه‌ریزی از نان شب هم واجب‌تر است.
۳. یاد گرفتن تئوری موسیقی و نواختن ساز
شاید در گذشته‌های دور، یادگیری نوازندگی برای بچه‌ها حکم تفریح و سرگرمی را داشت، ولی امروزه خیلی از مردم به‌عنوان حرفه به آن نگاه می‌کنند؛ حالا دست کم در نقاط دیگر دنیا. زمانی که کودک برای تمرین موسیقی برنامه‌ای داشته باشد، می‌تواند این هنر را با سرعتی که برایش مناسب است یاد بگیرد، پیشرفت خودش را بسنجد و ببیند که آیا دارد به اهداف و انتظاراتش می‌رسد یا خیر. برنامه ریزی کمک می‌کند تا کودک اشتباهاتش در راه یادگیری موسیقی را بهتر متوجه شود و بتواند آن‌ها را اصلاح کند.
۴. تصمیم گیری برای شیوه رو به رو شدن با مشکلات
برنامه ریزی همچنین در زمینه یاد گرفتن مهارت‌های حل مسئله و تصمیم‌گیری به کودکان کمک می‌کند. ضمناً به‌لطف آن می‌شود تفکر خلاقانه و نقادانه را در خود تقویت کرد. با آموزش برنامه ریزی برای فعالیت کودکان، فرزندانمان می‌توانند میان مشکلات عاطفی، اجتماعی، شناختی، جسمی و غیره، تمایز قائل شوند.
نکاتی برای تقویت مهارت‌های برنامه‌ریزی در کودکان
- به‌طور مداوم به یک قدم جلوتر فکر کنید
توانایی فکرکردن به آینده در برنامه‌ریزی و موفقیت تفاوت چشمگیری ایجاد می‌کند. وقتی فرزندتان این مهارت را داشته باشد، بهتر می‌تواند اتفاق‌های بعدی را پیش‌بینی کند و در هنگام رویارویی با مشکلات برخورد مؤثرتری نشان دهد. فرزندتان به کمک برنامه‌ریزی می‌تواند از هر موقعیتی نهایت استفاده را ببرد و برای هر کاری آمادگی بیشتری داشته باشد.
وقتی این کار را به بازی تبدیل می‌کنید و مثلاً از فرزندتان می‌خواهید که وقتی نقاشی می‌کشد به شما بگوید که قرار است بعد از آن چه کاری را انجام دهد، یادگیری این مهارت برای او آسان‌تر خواهد بود.
- از تخیل کودک استفاده کنید
خیال‌پردازی مبنای همه‌ی مهارت‌های برنامه‌ریزی است. تقویت قدرت خیال‌پردازی فرزندتان به او کمک می‌کند تا برنامه‌ریزی بهتری داشته باشد. استفاده از تخیل راهی بی‌نظیر برای آموزش اوست که بفهمد چگونه برای حل یک مشکل به انواع راه‌حل‌های ممکن دست پیدا کند و خود را برای رویارویی با موقعیت‌های آینده آماده کند. مثلاً می‌توانید داستانی بگویید و سؤالاتی درباره‌ی آن مطرح کنید تا فرزندتان به این فکر کند که اگر در آن موقعیت قرار می‌گرفت، چه کارهایی انجام می‌داد.
- از نقشه‌ی جهان استفاده کنید
یکی از راه‌هایی که می‌توانید به فرزندتان بیاموزید از مهارت برنامه‌ریزی استفاده کند، این است که از او بخواهید روی نقشه‌ی ایران یا جهان برچسب بچسباند و تصور کند که کجا خواهد رفت. وقتی او شروع می‌کند به برچسب‌زدن روی مقصد سفر آینده‌اش، می‌توانید از او بپرسید که آنجا به دیدن چه جاهایی خواهد رفت یا ممکن است چه خوراکی‌هایی بخورد. این تمرین به فرزندتان کمک می‌کند که حتی اگر در موقعیتی قرار نداشته باشد، بتواند به آن فکر کند و برایش برنامه بریزد.
- برنامه‌ریزی وعده‌های غذایی را به فرزندتان بسپارید
یکی از قسمت‌های مهم برنامه‌ریزی، تهیه‌ی غذای روزانه‌ی خانواده است. ممکن است فعالیتی ساده به‌نظر برسد، اما از فرزندتان بخواهید وعده‌های غذایی یک روز خانواده را برنامه‌ریزی کند. می‌توانید از او بپرسید که چه غذاهایی را برای کدام روز از هفته در نظر گرفته است. حتی می‌توانید از او بخواهید که بر اساس مواد غذایی موجود در خانه، برای آماده‌کردن غذا برنامه‌ریزی کند. این یکی از مهارت‌های زندگی است که فرزند شما یاد خواهد گرفت تا در آینده به خودکفایی بیشتری برسد.
- از فرزندتان بخواهید برای انجام یک فعالیت برنامه‌ریزی کند
وقتی بچه‌ها رفتن به مدرسه را شروع می‌کنند، یاد می‌گیرند که چگونه فعالیت‌های روزانه‌ی خود را برنامه‌ریزی کنند. این کار ممکن است تغییر بزرگی در روند زندگی بعضی از کودکان ایجاد کند، اما به‌هرحال باید به آن عادت کنند. برای کمک به فرزندتان در برنامه‌ریزی کارهایش، می‌توانید این پیشنهادها را به‌کار بگیرید:
- یک هدف واقع‌بینانه، اما سرگرم‌کننده تعیین کنید
به فرزندتان بیاموزید که کار خود را با در نظر گرفتن پایان آن آغاز کند. وقتی او بداند برای چه نتیجه‌ای تلاش می‌کند، انگیزه‌اش دوچندان می‌شود.
- مراحل را مشخص کنید
وقتی فرزندتان پایان کار خود را ببیند، می‌تواند برای دستیابی به یک هدف بزرگ گام‌های کوچک‌تری را تعیین کند. مثلاً اگر فرزندتان در حال انجام‌دادن تکالیفش باشد، هدف این است که آن را به پایان برساند. پس گام‌های کوچک‌تر فراهم‌کردن وسایل آن کار، کمک‌گرفتن از پدرومادر و پیداکردن یک مکان آرام برای انجام کار است.
- فرصت نهایی تعیین کنید
اگر به فرزندتان مهلت مشخص و محدودی برای انجام تکالیف ندهید یا خودش آن را تعیین نکند، ممکن است در آخر، تکالیفش انجام‌نشده باقی بماند.
- اولویت‌بندی و اقدام را فراموش نکنید
به فرزندتان بیاموزید که وظایفش را به ترتیب اهمیت برنامه‌ریزی کند و مهم‌ترین کارها را در اولویت قرار دهد. علاوه‌براین به او یاد بدهید که کار اول را تمام کند، بعد سراغ کار بعدی برود.
جدول برنامه ریزی روزانه برای کودکان چه مزایایی دارد؟
جدول برنامه‌ریزی روزانه هم برای دانش‌آموزها، هم پدر و مادرها و هم معلم‌ها مزیت‌های ارزشمندی دارد؛ از تقویت مهارت برنامه ریزی بچه‌ها گرفته تا کاهش فشار بر والدین و آموزگارها. این‌ها بعضی از فواید جدول برنامه‌ریزی برای بچه‌ها هستند:
۱. کاهش استرس
معیارهای سفت‌وسخت سیستم آموزشی، استرس زیادی را به دانش‌آموزها وارد می‌کنند. ترس از سرزنش شدن و به دردسر افتادن به‌خاطر فراموشی و ننوشتن تکالیف، یکی از بزرگ‌ترین دغدغه‌ها و نگرانی‌های دانش‌آموزها در سراسر دنیا است. جدول برنامه ریزی به بچه‌ها کمک می‌کند تا بدانند چه تکالیفی را باید انجام دهند و تا چه زمانی برای این کار فرصت دارند. از طرفی اینکه بچه‌ها می‌دانند تاریخ تحویل کارشان کِی است، کمکشان می‌کند تا در طول هفته، برنامه‌هایشان را به بهترین شکل تنظیم کنند.
۲. افزایش بهره‌وری
دانش‌آموزها با جدول برنامه‌ریزی می‌توانند زمانشان را بهتر مدیریت کنند و بهره‌وری خود را بالا ببرند. در این دوره و زمانه که دنیای دیجیتال فرصت سر خاراندن هم به کسی نمی‌دهد و مدام حواس پرتی‌های رنگارنگ برای بچه‌ها فراهم می‌کند، به تعویق انداختن کارها و تکالیف، خیلی زیاد پیش می‌آید. اما همین که کودک یا نوجوان می‌داند چه کارهایی را باید انجام بدهد، به‌خاطر آنکه آن‌ها را یادداشت کرده، باعث می‌شود که برای رفتن به سراغ آن‌ها انگیزه بیشتری پیدا کند.
بدون وجود تقویم و جدول، عقب انداختن کارها و تکالیف مدرسه برای بچه‌ها آسان‌تر است. جدول برنامه‌ریزی میل به پشت گوش انداختن کارها را کم می‌کند.
۳. راحت‌تر کردن کار والدین
بچه‌های مدرسه‌ای، مخصوصا کم سن و سال‌ترها که برای انجام تکالیف مدرسه‌شان به تشویق و راهنمایی‌های پدر و مادر وابسته هستند، خیلی اوقات اصلاً به والدینشان نمی‌گویند که تکلیفی در کار هست. موارد این چنینی گاهی باعث می‌شود که پدر و مادرها آن‌طور که باید در جریان وضعیت درسی فرزندانشان قرار نگیرند.
به‌لطف جدول برنامه ریزی، والدین می‌توانند از مهلت انجام تکالیف فرزندشان باخبر شوند؛ به ویژه اگر مدرسه جدول دیجیتال و آنلاین برای دانش‌آموزها تدارک دیده باشد که خب البته گمان نمی‌کنیم در کشورمان هنوز جایی اجرا شده باشد. این‌طوری خانواده می‌تواند راحت‌تر به کودک انگیزه درس خواندن بدهد و مطمئن شود که او تکالیفش را به‌موقع حاضر می‌کند.
۴. آسان‌تر کردن کار معلم‌ها
معلم‌ها هم از دفتر برنامه‌ریزی نفع می‌برند. اگر دانش‌آموزی خوب متوجه نمی‌شود که فلان مشق شب یا مطالعه را چه زمانی باید انجام بدهد، معلم می‌تواند با جدول برنامه ریزی، توضیحات لازم را برای او بدهد.
جدول‌های دیجیتال که بهتر هم هستند و علاوه بر یادآوری کارها، بعضاً امکان تقسیم‌بندی کار به بازه‌های کوتاه و سبک‌تر را هم می‌دهند. آموزگار می‌تواند به بچه‌هایی که در مدیریت زمان مشکل دارند، در تقسیم کردن کارها به قطعات کوچک‌تر کمک کند.
۵. اختصاص زمان استراحت برای بچه‌ها
باآنکه جدول برنامه‌ریزی در اصل برای کمک به سازماندهی اوقات درسی دانش‌آموزها تهیه شده، ولی از طرفی با آن می‌شود بچه‌ها را از غرق شدن در درس و صرف بیش از حد زمان برای آن دور کرد. در جدول برنامه ریزی، باید در بین درس خواندن‌ها زمانی را هم به تفریح و استراحت اختصاص داد تا کودک بتواند در این فرصت خستگی را به‌در کند و به سرگرمی‌های مورد علاقه‌اش مشغول شود.
این زمان استراحت بین تکالیف، برای حفظ سلامت روان بچه‌ها ضروری است؛ حتی اگر در حد یک دست بازی فیفا یا تلفن زدن به دوستی صمیمی باشد.
تحمیل برنامه ریزی کارها برای کودکان درست است؟
باتوجه‌به فوایدی که برنامه‌ریزی دارد، آیا به زور هم که شده باید فرزندمان را به انجام آن مجبور کنیم؟ خب، خودتان بهتر می‌دانید که به طور کلی و در اغلب اوقات، اجبار نتیجه خوبی نمی‌دهد. دراین‌مورد هم نباید بچه را به برنامه‌ریزی یا پیروی از برنامه خاصی وادار کنیم.
اگر فرزندتان گوشه‌گیر است و از برنامه‌ریزی و حضور در جمع هم‌سن و سال‌هایش دوری می‌کند، حواستان باشد که زیاد به او فشار نیاورید. در عوض می‌توانید سه-چهار فعالیت مناسب از نظر خودتان را پیش رویش بگذارید و از او بخواهید یکی را که بیشتر می‌پسندد انتخاب کند. خیلی از بچه‌ها اگر تنها یک کار را که دوست دارند فقط برای یک‌بار در طول هفته انجام دهند، همین برایشان کافی است. در کنار آن، برای تفریحات و فعالیت‌های خانوادگی برنامه‌ریزی کنید و دلبندتان را تشویق کنید که به باشگاه یا کلاس‌های ورزشی-هنری برود.
سخن پایانی
شاید این جمله را شنیده باشید که «شکست در برنامه‌ریزی، برنامه‌ریزی برای شکست است.» توسعه‌ی مهارت‌های برنامه‌ریزی بسیار دشوار است. گاهی اوقات، حتی بزرگسالان برای برنامه‌ریزی روزانه‌ی خود به مشکل برمی‌خورند، چه رسد به برنامه‌ریزی برای کل زندگی‌شان. این مهارتی است که باید به فرزندانمان بیاموزیم تا بهترین شرایط را برای موفقیت در زندگی تحصیلی و حرفه‌ای آن‌ها فراهم کنیم.
بدون دیدگاه