همان‌طور که می‌دانید یکی از مشکلات و نگرانی‌های والدین با فرزندان محصلشان، تشویق آنها برای انجام تکالیفشان است. امروزه نیز با پیشرفت تکنولوژی، بازی‌های کامپیوتری و موبایلی که به صورت گسترده در دسترس همگان قرار دارند، موجب حواس‌پرتی بیش از حد و تلنبار شدن تکالیف بچه‌ها شده‌اند. از این رو درگیری های بین بین والدین و فرزندان برای انجام فعالیتهای مدارس روز‌به‌روز طاقت‌فرساتر خواهد شد. این مساله اساساً منجر به کاهش انرژی و ایجاد ناراحتی بین خانواده و فرزندان می‌شود. اینکه نقش والدین در موفقیت دانش‌آموزان چیست؟ میزان مشارکت والدین در انجام تکالیف برای افزایش یادگیری باید چقدر باشد؟ چگونه فرزندان را به انجام فعالیتهای کلاسی ترغیب کنند؟ و… سؤالاتی هستند که ذهن بسیاری از والدین را به خود درگیر کرده‌اند.
اهمیت و ضرورت مشارکت والدین در موفقیت دانش‌آموزان
کمک کردن و تشویق بچه‌ها برای انجام تکالیف مدرسه‌شان یکی از راه‌های مشارکت والدین در تحصیل آنها محسوب می‌شود. زمانی که از تحصیل و موفقیت کودکان صحبت می‌شود، در حقیقت انگیزه‌ی خانواده‌ها برای دخالت در این موضوع بیشتر خواهد شد. در واقع مداخله‌ی والدین در این زمینه یکی از اصول و بخش‌های مهم در پیشرفت دانش‌آموزان به شمار می‌رود. اما با وجود اهمیت این مساله متأسفانه اکثر والدین نمی‌دانند از کجا و چگونه شروع کنند. مثلاً برخی پدر و مادرها مسئولیت انجام تکالیف مدرسه را بر عهده‌ی خود فرزندان گذاشته و هیچ دخالتی در این زمینه نمی‌کنند. اما بعضی دیگر سعی در کنترل این موضوع دارند و برای آن قواعد و رویه‌هایی را اجرا می‌کنند. تعدادی دیگر نیز در بین این دو گروه دارند. مثلاً برخی والدین در تلاشند با در نظر گرفتن پاداش، انجام تکالیف را برای فرزندانشان لذت‌بخش‌تر کنند. به صورت کلی نوع حمایت‌ها و مشارکت والدین با هم متفاوت است و بر انگیزه و پشتکار کودکان و نوجوانان تأثیر بسزایی می‌گذارد. به عنوان مثال تصور کنید کودکی در حل یک مساله با مشکل مواجه می‌شود، برخی والدین مساله را حل می‌کنند، گروهی به کل بیتوجهی میگنند و در مقابل بعضی دیگر با پرسیدن سؤالاتی هدایت‌گرانه به فرزندان در حل آن کمک می‌کنند؛ در مدل سوم، حل کننده‌ی نهایی فرزند است و مادر یا پدر فقط نقش حمایت کننده دارند. بدون شک این دو شیوه تأثیرات متفاوتی را بر علایق و دستاوردهای تحصیلی فرزندان می‌گذارند. حمایت و توجه والدین به کودکان موجب حس ارزشمند بودن در آنها می‌شود. از این‌رو خودباوری در وجودشان تقویت شده که مهم‌ترین عامل در رسیدن به موفقیت است. بنابراین مداخله‌ی والدین و روش مشارکت آنها در تحصیل فرزندان نقش بسیار مهمی در میزان موفقیتشان دارد.
نقش والدین در موفقیت دانش‌آموزان
دخالت و مشارکت والدین در زندگی فرزندان از هزاران سال پیش تاکنون وجود داشته است. آنها عموماً در فعالیت‌هایی که مستقیماً با فضای مدرسه (شرکت در همایش معلمان، همراهی در اردوها، تماشای مسابقات مدرسه و …) و یادگیری تحصیلی کودکان (مکالمات و آزمایشاتی که منجر به تقویت مفاهیم زبانی و ریاضی می‌شوند) در ارتباطند. همچنین در کارهایی که در ایده‌ها، ارزش‌ها و عقاید فرزندان که بر اهمیت یادگیری و آموزش تأثیر می‌گذارند، دخالت می‌کنند. البته نحوه‌ی این مشارکت‌ها ممکن است در طول سال‌ها و با گذر زمان دچار تغییر و تحولات شدیدی شده باشند. والدین بدون آن که متوجه باشند، قبل از ورود کودکانشان به مدرسه آنها را به فعالیت‌هایی تشویق می‌کنند که در نهایت منجر به تقویت مهارتهای یادگیری‌شان در ریاضیات، دانش و ادبیات می‌شود. تحقیقات انجام گرفته در زمینه‌ی نقش والدین در موفقیت دانش‌آموزان نیز نشان می‌دهد، مقدار ورودی‌های زبانی و شناختی که خانواده‌ها با صحبت کردن، توضیح دادن، مفاهیم عددی و فضایی، بازی کردن با اسباب‌بازی و … برای فرزندانشان فراهم می‌کنند، میزان خروجی آکادمیک آینده‌ی بچه‌ها را پیش‌بینی خواهد کرد. به این منظور که غنی بودن واژگان و پیچیدگی ساختار جملاتی که خانواده‌ها هنگام صحبت با کودکان استفاده می‌کنند، تأثیر بسیار زیادی بر رشد زبانی و توسعه مهارتهای پردازشی آنها خواهد گذاشت. از طرفی خانواده‌ها باید بدانند که در هر مرحله از رشد بچه‌ها پیامدهای مهمی در رابطه با دیدگاه و عقاید خودشان به آنها منتقل می‌کنند. در حقیقت کودکان با تماشای نحوه‌ی عمل افراد در جهان به خصوص والدین، مهارتهای اساسی را می‌آموزند. مثلاً برای تقویت علاقه‌ی فرزندان به مطالعه و درس خواندن باید به صورت مداوم در برابر آنها به مطالعه پرداخت. بنابراین رفتار والدین بر نوع نگرش کودکان نسبت به آینده و حتی آدم‌های اطرافشان تأثیرگذار است. این مساله در رابطه با آموزش در مدرسه نیز صدق می‌کند. متأسفانه برخی خانواده‌ها معتقدند که یادگیری و آموزش فقط بر عهده‌ی مدارس و معلمان است. از این رو خود را کنار کشیده و دخالتی نمی‌کنند. در حالی که والدین نقش بسیار مهمی بر یادگیری و دستاوردهای فرزندانشان دارند.
در حالت کلی مشارکت والدین به دو علت اثربخش و مفید واقع می‌شود:
با حمایت از کودک مفاهیم و مهارت‌هایی را که در مدرسه آموخته، تقویت می‌کنند.
به بچه‌ها ارزش و اهمیت آموخته‌ها را منتقل می‌کنند. از این رو خانواده‌ها با هر دو مسیر نقش مهمی در موفقیت و پیشرفت دانش‌آموزان ایفا خواهند کرد.
نحوه‌ی صحیح مشارکت والدین در تحصیل دانش‌آموزان
با توجه به آنچه که درباره‌ی اهمیت و نقش والدین در موفقیت دانش‌آموزان بیان کردیم، نحوه‌ی مشارکت نیز بسیار مهم است. دخالت و حمایت خانواده‌ها در حقیقت همانند یک شمشیر دولبه است. اگر به درستی مدیریت و اجرا نشود، می‌تواند آثار مخربی را برای فرزندان به همراه داشته باشد. به همین دلیل ما در این بخش نکاتی را در راستای مشارکت صحیح والدین در تحصیل فرزندان برای شما عزیزان ارائه می‌دهیم.
استفاده از تمجیدهای فرآیندی به جای تشویق ذاتی: یکی از راه‌هایی که دخالت والدین را مؤثرتر می‌کند، استفاده از تمجیدهای فرآیندی به جای شخصی است. خانواده‌ها به جای گفتن «آفرین کارت خیلی خوب بود، تو در درس ریاضی واقعاً باهوشی»، بگویند «آفرین کارت عالی بود. تو برای حل این مساله خیلی تلاش کردی». این گونه تحسین‌ها در واقع انگیزه‌ی ذاتی بچه‌ها را برای تلاش بیشتر کرده و آنها را برای رسیدن به موفقیت و پیشرفت تشویق می‌کند.
نشان دادن اهمیت رسیدگی به دروس: برای ترغیب کودکان به یادگیری و درس خواندن، به جای توضیح مباحث درسی، نشان دادن مفاهیم در لابهلای کارهای خانه اثربخش خواهد بود. مثلاً در آشپزی، جنبه‌هایی از شیرینی پزی را که مربوط به درس شیمی است، می‌تواند ایجاد انگیزه کند.
اجتناب از بیان صریح عقاید و نگرش‌های منفی نسبت به دروس خاص: والدین باید از انتقال پیام‌های منفی در مورد مطالب درسی خودداری کنند. مثلاً اگر پدر یا مادری نسبت به درسی مثل ریاضی بی‌علاقه است، نباید این حس خود را به صراحت بیان کند، زیرا بر میزان انگیزه و پیشرفت بچه‌ها اثر منفی می‌گذارد. بنابراین هرگز نباید از جملاتی نظیر: «من اهل ریاضی نیستم، این مطلب هرگز به کارتان نمی‌آید و …» استفاده کرد. نگرش‌ها و عقاید منفی توسط بچه‌ها به سرعت جذب شده و بر علاقه‌ی آنها به یک درس خاص و عملکردشان در مدرسه تأثیر می‌گذارد. البته این بدان معنا نیست که خانواده‌هایی که نسبت به درسی ترس و اضطراب دارند، از تعامل با کودکشان در آن زمینه خودداری کنند. اتفاقاً بالعکس، باید در راستای بهبود کیفیت این تعامل بکوشند.
کمک مدارس و معلمان در مشارکت والدین: مدارس می‌توانند روش‌های مختلفی را برای مشارکت والدین در امر آموزش و یادگیری ارائه دهند. این موضوع علاوه بر افزایش روحیه و انگیزه‌ی معلمین به برقراری ارتباط بین خانه و مدرسه کمک زیادی می‌کند. یکی از روش‌های کاربردی در این راستا، مطالعه‌ی فرزندان همراه با والدینشان است. با این شیوه نه تنها دانش‌آموزان به درس خواندن علاقه‌ی بیشتری پیدا می‌کنند، بلکه با بلندخوانی یادگیری‌شان بیشتر خواهد شد.
ایجاد انگیزه و حس مثبت در دانش‌آموزان: نوع رفتار و برخورد خانواده‌ها هنگام انجام تکالیف فرزندان و مشارکت با آنها بر روحیه‌ی انگیزشی مؤثر است. حالت چهره، لبخندهای کنایه آمیز، حرف‌های منفی و … انگیزه‌شان را از بین می‌برد. بنابراین والدین باید همیشه با روی خوش و پر انرژی در فعالیتهای کودکان مداخله کنند. ایجاد فضایی شاد در خانه و کلاس بر عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان اثر مثبتی می‌گذارد. انگیزه‌ی مداخله، تأثیر بسیار زیادی بر نقش والدین در موفقیت دانش‌آموزان دارد. اگر خانواده‌ها برای مشارکت در فعالیتهای تحصیلی فرزندان تحت فشار باشند، شاید در ابتدا به صورت موقتی منجر به افزایش یادگیری شوند اما بعد از گذر زمان اثرات آن به حداقل خواهد رسید و در برخی موارد نیز مخرب خواهد بود.
چگونه مشارکت والدین بر رفتار کودک تأثیر می‌گذارد؟
بر کسی پوشیده نیست که کودکان زمانی بهترین یادگیری را می‌آموزند که والدینشان درگیر آموزش آنها باشند. مطالعات متعدد نشان داده است که مشارکت والدین تأثیر مثبتی بر رفتار کودک در مدرسه و خارج از مدرسه دارد. اما مشارکت والدین چگونه بر رفتار کودک تأثیر می‌گذارد؟
راه‌های زیادی وجود دارد که والدین می‌توانند در تربیت فرزندشان مشارکت داشته باشند. آنها می‌توانند در انجام تکالیف کمک کنند، در مراسم مدرسه شرکت کنند، در کلاس درس داوطلب شوند و اعضای فعال سازمان های مدرسه باشند. همه این فعالیت‌ها این پیام را به فرزندتان می‌فرستند که برای آموزش او ارزش قائل هستید و برای موفقیت او سرمایه‌گذاری می‌کنید.
وقتی بچه‌ها می‌بینند که والدینشان در مدرسه آنها مشارکت دارند، متوجه می‌شوند که برایشان مهم است. این امر آنها را تشویق می‌کند که در مدرسه خوب عمل کنند و در داخل و خارج از کلاس درس درست رفتار کنند. علاوه بر این، مشارکت والدین فرصتهایی را برای کودکان فراهم می‌کند تا رفتار مناسب را الگوبرداری کنند. اگر آنها ببینند که والدینشان محترمانه و درگیر فعالیتهای مدرسه هستند، احتمال بیشتری دارد که همین کار را انجام دهند.
مشارکت والدین همچنین یک سیستم حمایتی برای کودکان در خانه و مدرسه ایجاد می‌کند. وقتی والدین درگیر هستند، معلمان می‌توانند با نگرانی یا به روز رسانی در مورد پیشرفت فرزندشان با آنها تماس بگیرند. این ارتباط کمک می‌کند تا اطمینان حاصل شود که مشکلات زودهنگام شناسایی شده و به سرعت رسیدگی می‌شود.
علاوه بر این، به والدین این امکان را می‌دهد که بدانند فرزندشان چه زمانی خوب عمل می‌کنند تا بتوانند او را به خاطر کار خوب خود تحسین کنند. کودکانی که والدینشان در مدرسه مشارکت دارند، نمرات آزمون بهتری نسبت به کودکانی که والدین آنها درگیر نیستند، دارند.
آنها همچنین تمایل دارند مهارتهای اجتماعی بهتری از خود نشان دهند و مشکلات رفتاری کمتری را در داخل و خارج از مدرسه تجربه کنند. اگر می‌خواهید فرزندتان از نظر تحصیلی و اجتماعی موفق شود، مطمئن شوید که نقشتان را در آموزش او نگاه میدارید!
سخن پایانی
واقعیت این است که هم والدین و هم معلمان نقش اساسی در آموزش کودک دارند. آنها با همکاری یکدیگر می‌توانند یک محیط یادگیری مثبت و غنی ایجاد کنند که به رشد تحصیلی و اجتماعی کودکان کمک می‌کند. والدین و مربیان با همکاری یکدیگر می‌توانند یک محیط یادگیری مثبت و غنی ایجاد کنند که به رشد تحصیلی و اجتماعی کودکان کمک می‌کند.
