مهمترین روابط اجتماعی کودک روابط او با خانواده است اما این رابطه، با دیگر روابطی که هر کدام با دیگران برقرار می کنیم تفاوتی اساسی دارد، انتخابی در کار نیست و قطع این ارتباط بسیار پیچیده تر از روابط دیگر است. از این رو است که می توان مهمترین مهارت ارتباطی هر فرد را در رابطه گیری با دوستان در نظر بگیریم. هرچند که بسیاری از کودکان در سنین اولیه دبستان غالباً با دوستانشان روابط با ثباتی ندارند و مشخصه دوستی آنان صرفا هم‌بازی بودن است، دوستیابی کودکان و کناره‌گیر نبودن کودک در رابطه با همسالان، به رشد اجتماعی و عاطفی وی بسیار کمک می‌کند.برای کودک آسان است که در محیط خانه پر شور باشد. او با عشق و تأیید والدین خود احاطه شده و احساس امنیت می‌کند. با این وجود وقتی او بزرگ می‌شود وضعیت فرق می‌کند. در محیط مدرسه، این دوستان همسال و همکلاسی‌های او هستند که برایش اهمیت پیدا می‌کنند. بعضی از کودکان به طور ذاتی خجالتی و ساکت هستند. آنها در این دوران عقب نشینی می‌کنند، مهم است که آنها را از خلوت خود بیرون بکشیم و به آنها کمک کنیم برای جلب احترام دیگران، با همسالان خود ارتباط برقرار کنند.
اهمیت و نقش دوست یابی کودک در زندگی او:
دوستی، رابطه دو جانبه‌ای است که مصاحبت، مشارکت، درک افکار و احساسات و دلداری دادن به یکدیگر را به هنگام نیاز در بر دارد. داشتن دوست صمیمی می‌تواند از کودک در برابر فشار وقایع استرس‌زا و تنهایی محافظت کند، عزت نفس او را افزایش داده، اضطراب و افسردگی را کاهش دهد. کودکانِ بدون دوست که توانایی دوستیابی ندارند از تنهایی رنج می‌برند و اغلب از نظر اجتماعی بی‌تجربه و بدون مهارت هستند. ”دکتر پالینی و همکارانش“ معتقدند که دوستی‌ها و کیفیت روابط میان فردی با پیشرفت مهارت‌های اجتماعی و تعدیل هیجانات همبستگی قوی دارند. همچنین آموزش مستقیم مهارت‌های دوستیابی به کودکان، باعث افزایش کیفیت دوستی در آنان می‌شود در حالی که آموزش از طریق والدین به اندازه آموزش مستقیم در افزایش کیفیت دوستی در آنان اثربخش نیست. روانشناسان معتقدند که احساس عزت نفس عبارت است از قضاوت و نگرشی که فرد به طور پیوسته و مداوم از ارزش‌های خود بیان می‌دارد. دانش‌آموزانی که عزت نفس بالاتری دارند، در تکالیف مدرسه و پیشرفت تحصیلی موفق‌تر هستند. در اجتماعات درون مدرسه و جامعه مشارکت بیشتری داشته همچنین روابط میان فردی موفق‌تری دارند. بنابراین برای افزایش پیشرفت تحصیلی باید عزت نفس را بالا برد. دانش‌آموزان دارای عزت نفس پایین، تصویری افسرده و ناامید از خود نشان می‌دهند و در مدرسه تمایل دارند در حاشیه بمانند.
نداشتن دوست در مدرسه و کشف دلایل آن
اگر کودکتان در ایجاد و نگهداری دوستی‌ها مشکل دارد، بکوشید علت آن را دریابید.
آیا آن قدر حساس است که همیشه احساساتش جریحه‌دار می‌شود و دوستانش را از دست می‌دهد؟
آیا ساکت است و نسبت به ارتباط با دیگران بی‌تفاوت است؟
آیا تهاجمی و قلدر است و به همین علت کودکان دیگر نمی‌خواهند با او باشند؟
آیا از مهارت‌های اجتماعی برخوردار نیست؟
آیا مهارت‌های لازم برای یک دوست با وفا بودن را ندارد؟
بهترین زمان آموزش دوست یابی به کودکان
برای آموزش دوست یابی به کودک والدین باید قبل از رسیدن کودک به سن مدرسه یک سری از آموزش های اولیه را به او داده باشند و کودک آمادگی اولیه در این زمینه کسب کرده باشد تا بتواند روابط اجتماعی مناسبی با همسالان خود در مدرسه ایجاد کند. لذا والدین باید از قبل، خودشان روش های مناسب آموزش این مهارت را آموخته باشند و بهترین روشها را به کودک خود آموزش دهند تا کودک روابط سالم و خوبی در مدرسه برقرار کند و از رفتن به مدرسه خوشحال باشد.
روش های حل مشکل دوستیابی کودکان
برای حل مشکل دوستیابی کودکان و دانش آموزان بهتر است از راه های زیر پیروی کنید تا مشکل دوستیابی کودکان شما از بین برود.
برداشتن اولین قدم برای پذیرش روابط اجتماعی
برای زمان بازی خردسالان و کودکان پیش از سنین مدرسه برنامه ریزی کنید.
روی اولین تجارب کودکان (پیش از سه سالگی) نظارت کنید و آماده باشید تا با دخالت غیرمستقیم، بازی آنها را آسان کنید.
گردش های خانوادگی در حل مشکل دوست یابی کودکان
اجتماع چند گروه خانواده فرصت خوبی است تا کودکتان همراه کودکانی با سنین متفاوت، به موقعیت‌های اجتماعی جدید پا بگذارد. این موقعیت‌ها به کودک شما فرصت می‌دهد مهارت‌های اجتماعی را به کار گیرد و در عین حال نظاره‌گر ارتباط شما با مردم دیگر باشد. همچنین گردش‌های خانوادگی موجب ایجاد پیوندهای عمیق داخل خانواده می‌شود و بعدها که کودکتان باید مقابل فشار گروه همسالان ایستادگی کند؛ چنین گردش‌هایی نتیجه خود را نشان خواهد داد.
ارایه الگوی مناسب در حل مشکل دوستیابی کودکان
زمانی که شما در حال خوش‌آمد گویی به مردم، گفتگوی تلفنی، خرید، بازی و یا انجام هر کار دیگری با مردم هستید، الگوی رفتار اجتماعی را به کودک نشان می‌دهید. اگر خجالتی بودن یکی از مشخصات شماست، کودک ممکن است از خجالتی بودن شما تقلید کند و بنابراین شاید لازم باشد که این مشخصه خودتان را تغییر دهید. به یاد بسپارید که مهارت‌های اجتماعی دیگری هستند که شما به طور ناخودآگاه در حال آموزش آنها به کودکتان هستید حتی اگر ترجیح می‌دهید که آنها را یاد نگیرد.
برای حل مشکل دوستیابی کودکان پافشاری نکنید
کودک را در مقابل مردم انگشت نما نکنید، از جملاتی مانند «نمی‌تونی به دایی‌ات سلام کنی؟» یا «برای همه از یک تا ده بشمر» بپرهیزید. به کودک برچسب نزنید. توصیف کودکتان به عنوان خجالتی، تنها، ساکت و یا سرد، روشی غلط است، بلکه بهتر است در صورت لزوم رفتار او را در لحظه توصیف کنید: “الآن سارا نمی خواهد وارد بازی شود، حتما وقتی آماده شد، پیشتان می آییم!”
حتما توجه داشته باشید که برای آداب و قوانین خانوادگیتان کوتاه نیایید، مثلا وقتی کودک نمیتواند یا نمیخواهد به مادربزرگ سلام کند، شما حتما به جای او این کار را انجام دهید و به کودکتان اهمیت یان موضوع را یاداور شوید؛ اما نگذارید این کار زمین بخورد.
راه‌های آموزش دوستیابی به کودکان
راه هایی برای دوستیابی به کودکان وجود دارد در زیر به برخی از این موارد اشاره شده است :
با کودک خود تماس چشمی برقرار کنید
قبل از هر چیز باید با کودک رو در رو و با برقراری تماس چشمی، در رابطه با اینکه چرا دوستی ندارد و علت آن چه می‌تواند باشد، صحبت کنید. خیلی از اوقات بچهها جوابی برای این موضوع ندارند و ما نیز انتظار جواب مشخص و واضحی نداریم بلکه پرسیدن این سوال برای دوهدف است: اول این که کودک به موضوع فکر کند و دوم ما تماس چشمی را که اولین بخش ارتباط است را آموزش بدهیم.
به کودک خود تحمل ناکامی را آموزش دهید
باید به کودک خود یاد بدهید که قرار نیست همه همکلاسی‌هایش با او دوست شوند، او را دوست بدارند یا به پیشنهاد دوستی او پاسخ مثبت دهند. در واقع بچهها باید از سنین قبل از مدرسه مهارت تحمل ناکامی را یاد بگیرند تا در زندگی موفق شوند. ممکن است برای آموزش این مهارتها در سنین بالاتر نیاز به کمک تخصصی پیدا کنید.
در کلاسهایی ثبت نامش کنید
می‌توانید کودک را در کلاس‌های ورزشی، هنری و ادبی که رویکردشان صرفا آموزش محض نیست، نام‌نویسی کنید تا کودک به این وسیله در فضایی بدون فشار به راحتی با اشخاص و دوستان جدیدی آشنا شود. اگر کودکی به طور کلی دارای آستانه تحمل پایین است شرکت در گروه‌های مختلف و گرفتن مسئولیت می‌تواند تحمل او را بالا ببرد. والدین باید توجه داشته باشند که لازمه سازگاری و ارتباط کودک با دیگران آن است که به کودک آموزش دهیم در زمان زنگ تفریح با گشاده‌رویی به بچه‌های تنها نزدیک شده و طرح دوستی با آنها را بریزد. علاوه بر این کودک می‌تواند با ظرافت به کودکانی نزدیک شود که مشغول بازی‌های گروهی بوده و برای بازی خود به نفرات بیشتری نیاز دارند.
دوستش را به خانه دعوت کنید
برای اینکه کاستی‌های ارتباط فرزندتان آشکار شود از او بخواهید یکی از دوستانش را به بهانه‌ای به منزل دعوت کند و با او مشغول بازی شود. هدف شما از این کار این است که چگونگی ارتباط و رفتارهای فرزندتان را در این موقعیت تحت نظر گرفته و مورد مطالعه قرار دهید. مثلاً در همین ارتباط‌ها ممکن است متوجه شوید کودکتان خودمحور، ریاست طلب یا ناشکیبا است یا مشکلات رفتاری از این دست دارد. پس از مشاهده این مشکلات باید از طریق قصه‌گویی، گفت‌وگو یا فیلم‌هایی که دارای محتوای ارتباطی این چنین هستند، در جهت بهبود مشکل ارتباطی‌اش گام بردارید.
خودتان دست به کار شوید
یکی از کارهایی که در مقام والدین می‌توانید انجام دهید این است که از میان کودکان فامیل یا همسایگانی که مورد تأیید شما هستند، افرادی را انتخاب کنید و اوقاتی را برای با هم بودن برنامه‌ریزی کنید. به این ترتیب می‌توانید علاقه یا بی‌علاقه بودن فرزندتان به دوستیابی را از نزدیک تحت نظر بگیرید و متوجه شوید این مشکل تنها در مدرسه است یا به طور کلی فرزندتان مهارت دوستیابی ندارد.
ارتباط دوستانه والدین با دیگران چقدر در این مورد به کودک کمک می کند؟
خیلی زیاد. چون کودک همیشه اولین الگو را در هر زمینه ای از والدین خود می گیرد بنابراین کودک در محیط خانه و از رفتارهای والدینش با دیگران می آموزد که چه برخوردی با دیگران داشته باشد پس اگر کودکی دارید که تازه می خواهد مهارت دوستیابی را بیاموزد و تعاملاتش را بیشتر کند مراقب رفتارهایتان با دیگران باشید تا بتوانید الگوی مناسبی برای کودکانتان باشید.
زندگی اجتماعی کودکتان را با این موارد آغاز کنید
تعدادی داستان درباره دوست پیدا کردن انتخاب کنید و آنها را برای کودک خود بخوانید. درباره اینکه چگونه شخصیت‌ها، افراد جدید را ملاقات می‌کنند، بحث کنید و درباره راه‌هایی که کودک شما می‌تواند از بعضی از این ایده‌ها در زندگی خودش استفاده نماید گفتگو کنید. آنها را ترغیب به برداشتن گوشی تلفن کنید. یک مادر به دختر ۷ ساله‌اش یاد داد که مکالمات را با گفتن الو و گفتن نامش آغاز کند. این راه بزرگی برای آشنا شدن با افراد است. او در زمین بازی به سرعت به سمت بچهها می‌دود و می‌گوید، سلام اسم من «مهتاب» است و از اینجا به بعد شخصیت خود را نشان می‌دهد. فکر نکنید که شما مجبورید کارگردان امور اجتماعی کودکتان باشید و به آنها یک عبارت پیچیده یا بامزه یاد دهید تا خودشان را معرفی نمایند. حتی گفتن عبارت «من عاشق تاب بازی هستم. تو چه طور؟» به کودک دیگری که منتظر نوبتش است، می‌تواند سرآغاز یک دوستی زیبا باشد. اگر کودک شما خجالتی است، بگذارید گفتگوها و احوال‌پرسی‌های خود را با خواهر و برادر بزرگتر خود تمرین کند.
روی مهارت‌های اجتماعی کار کنید
مطمئن شوید که کودکتان درک می‌کنند که دوستان خوب با هم شریک می‌شوند، نوبت را رعایت می‌کنند، به یکدیگر گوش می‌دهند، همدیگر را نمی‌زنند و مسخره نمی‌کنند. به او توضیح دهید که او هم باید در جستجوی دوستانی باشد که آنها هم این قوانین را می‌دانند و دنبال می‌کنند.
با روش دوستیابی کودکتان هماهنگ باشید
بعضی از کودکان هیچ مشکلی در نزدیک شدن به بچه‌های دیگر ندارند. در حالی که برای دیگران ممکن است مقداری طول بکشد تا آشنا شوند. تعدادی از آنها دوست دارند دوستان زیادی داشته باشند در حالی که کودک شما ممکن است فقط یک دوست داشته باشد تا وقتی که او یک دوست صمیمی دارد و شاد است، همه چیز برای او خوب و راحت خواهد بود و نیازی به مداخله ما وجود نخواهد داشت.
خود را نبازید
به همدلی با فرزندتان بپردازید ولی سخت نگیرید. یافتن دوست و یادگیری مهارت دوستیابی فرآیندی طولانی مدت است، فراز و نشیب زیادی دارد و متأسفانه ناامیدی بخشی از روند دوستیابی محسوب می‌شود. تمام کودکان در رابطه دوستی خود نوعی ناکامی «طبیعی» را تجربه می‌کنند. والدین می‌توانند با گوش دادن و به رسمیت شناختن احساسات کودکان خود به حمایت از آنها بپردازند، اما باید حواسشان به این نکته باشد که این مشکل کودک و موضوعی در حد توان اوست، پس بیشکاری و پیشکاری نکنند و اجازه دهند کودک، خود، مسالهاش را حل کند. در مورد نگرانی‌های خود با افرادی مثل آموزگار، دوست یا سایر اعضای خانواده مشورت کنید. شما هرگز نمی‌خواهید فرزندتان در حل مشکلات اکنون و آیندهاش ناتوان باشد، پس برای حل مشکلات خود از افراد خبره کمک بگیرید.
جمع بندی
آموزش مهارت دوستیابی کودکان در زندگی ما نقش مهمی ایفا می‌کند. حتما در اطراف خود افرادی را دیده‌اید که علی‌رغم موفقیت‌های تحصیلی، شغلی، مالی و… احساس خوشبختی نمی‌کنند؛ زیرا در برقراری یک رابطه مناسب با دیگران مشکل دارند؛ البته علاوه بر نداشتن مهارت دوست یابی یکی از عوامل کلیدی دیگر در عدم دوست یابی بچه ها پرخاشگری آنهاست که مانع از این می شود تا آنها بتوانند با همسالان خود ارتباط بگیرند و از حضور دوستان شان در زندگی لذت ببرند. پس حتما به اندازه و به موقع، این مهارتها را به فرزدانمان آموزش دهیم تا با خودمختاری و خودراهبری، این مسیر را کشف و به موفقیت و توانمندی برسند.
