در دوره‌ای که بسیاری از والدین با حداکثر توان‌شان تلاش می‌کنند غیر منطقی‌ترین خواسته‌های فرزندان‌شان را هم برآورده کنند (حتی این خواسته را طبیعی می انگارند)؛ و در زمانه‌ای که بسیاری از بچه‌ها دستیابی به گرانبهاترین کالاها، در کوتاه‌ترین زمان ممکن را حق طبیعی و بدیهی خود می‌دانند، آموزش تشکر کردن و قدردانی به کودک نبرد دشواری به نظر می‌رسد. در این مطلب، می‌خواهیم ببینیم چگونه می‌توان فرزندان سپاسگزار پرورش داد؟
قدردانی چیست؟
قدردانی حس مثبتی است که به سلامت روحی و جسمی فرد و جامعه کمک می‌کند.
قدردانی یک حس مثبت است که مجموعه‌ای از سپاسگزاری درونی و تشکر کلامی را شامل می‌شود. این روند علاوه بر انتقال احساسات مثبت به دیگران موجب بهبود سلامت روانی و جسمانی خود فرد می‌شود. کسی که قدردانی را تجربه می‌کند از توانایی ارزیابی شرایط و موقعیت‌اش برخوردار است؛ مواهب کوچک و بزرگ زندگی‌اش را می‌شناسد؛ از آنها لذت می‌برد و مهربانی و سخاوت را در فضای اطرافش تشدید می‌کند.
آموزش تشکر کردن و قدردانی به کودک چه مزایایی دارد؟
آموزش تشکر کردن و قدردانی به کودک از مهمترین اقداماتی است که به کاهش اضطراب و بهبود روحیه فرزندتان کمک می‌کند. آموزش تشکر کردن و قدردانی به کودک به‌ویژه اگر از سنین پایین شروع شود، می‌تواند فرزندتان را در زندگی به فرد شادتری تبدیل کند. براساس مطالعات، بچه‌های قدردان و سپاسگزار خصوصا در سنین ۱۱ تا ۱۳ سالگی در مقایسه با دیگر همسالان‌شان به‌مراتب خوش‌بین‌تر بوده و حمایت اجتماعی بیشتری را به خود جلب می‌کنند.
دیگر مطالعات نشان می‌دهند، نوجوانان قدردان در فاصله سنین ۱۴ تا ۱۹ سالگی از زندگی خود رضایت بیشتری دارند؛ نقاط قوت‌شان را می‌شناسند و از آنها برای بهبود شرایط کلی زندگی و جامعه اطراف خود استفاده می‌کنند. همچنین، آنها بیش از دیگر همسالان ناسپاس درگیر فعالیت‌های مدرسه و سرگرمی‌های فردی می‌شوند و در مجموع، موفقیت‌های بیشتری را کسب می‌کنند.
تحقیقات ثابت می‌کنند، قدردانی علاوه بر بهبود شرایط روانی به تامین سلامت جسمانی بچه‌ها هم کمک می‌کند؛ چرا که کودکان شاد و سپاسگزار معمولا خواب بهتری دارند و به بزرگسالان امیدوارتری تبدیل می‌شوند که از بخشش و شکیبایی بیشتری برخوردارند. این افراد حتی در موقعیت‌های دشوار به مراتب بهتر از دیگران می‌توانند خودشان را کنترل کنند.
آموزش تشکر کردن و قدردانی به کودک، از اقدامات موثری است که به او کمک می‌کند در سخت‌ترین شرایط، نکات مثبت و قابل اتکا را پیدا کند و برای آنها خوشحال باشد. این ویژگی، می‌تواند موجب آرامش و طول عمر افراد شود.
محیط خانواده
یکی از مهمترین دلایل ناسپاسی کودکان، ناسپاسی والدین در قبال یکدیگر است، زیرا بچه‌ها قدرشناسی را در محیط خانه و خانواده‌شان یاد می‌گیرند.
بنابراین در خانواده‌هایی که قدرشناسی در رابطه پدر و مادر دیده نمی‌شود، کودکان نیز به آن رفتارها عادت و هر‌گونه محبت والدین را انجام وظیفه می‌شمارند.
مثلا، وقتی پدر خانواده هنگام غذا خوردن مدام غر می‌زند و ایراد می‌گیرد و بدون تشکر، میز غذا را ترک می‌کند یا مادر با دیدن خریدهای همسرش، شروع به خرده‌گیری می‌کند، بچه‌ها نیز به مرور زمان یاد می‌گیرند مقابل محبت‌های پدر و مادر نه تنها سپاسگزار نباشند، بلکه مدام غر بزنند و ایراد بگیرند.
بنابراین رابطه سالم میان پدر و مادر یکی از اصول مهم تربیتی فرزندان به حساب می‌آید و زمانی که محیط خانواده دوستانه نباشد این امر به‌تدریج و کم‌کم تاثیر منفی روی رفتارهای کودکان خواهد داشت، که بی‌احترامی به والدین و ناسپاسی مهمترین آنهاست. به این ترتیب، آنها علاوه بر این که نمی‌توانند قدرشناسان خوبی برای والدین خود در آینده باشند در زندگی اجتماعی هم دچار مشکل می‌شوند.
الفبای آموزش تشکر کردن و قدردانی به کودک چیست؟
توجه کردن
به کودک یاد بدهید نکات ارزشمندی را در زندگی‌اش پیدا کند که باید برای برخورداری از آنها سپاسگزار باشد. به او آموزش بدهید، علاوه بر موارد مادی و هدایایی که از دیگران دریافت می‌کند به مسائل معنوی و غیر مادی هم توجه کرده و بابتشان قدردان باشد. توانایی دیدن مهربانیهای کوچک، خوشحالی به هر بهانه و … اولین و مهمترین گام برای سپاسگزاری و مهربانی است.
تفکر کردن
به فرزندتان یاد بدهید به کمک‌ها و محبت‌هایی فکر کند که دیگران در قبالش انجام می‌دهند. آیا آنها مجبور بوده‌اند با او مهربانی کنند؟ آیا از سر اجبار به او کمک کرده یا هدیه‌ای را برایش تهیه کرده‌اند؟ یا دوستش داشته‌اند و خواسته‌اند خوشحالش کنند؟ تفکر در این زمینه‌ها موجب می‌شود کودک قدر کارهای دیگران را بداند و از آنها سپاسگزاری کند.
احساس کردن:
به فرزندتان آموزش دهید احساساتش را مرور و بررسی کرده و حس خوشحالی، رضایت و خشنودی را در اعماق وجودش شناسایی کند. سپس، برای او توضیح دهید که بابت هر اقدام و اتفاقی که حس خوبی در او ایجاد می‌کند باید قدردان و متشکر باشد.
اقدام کردن:
به کودک آموزش دهید که وقتی از دریافت هدیه، کمک اطرافیان یا هر اتفاق مثبت دیگری احساس خوبی پیدا می‌کند، لازم است این حس درونی را هم در عمل و هم در گفتار نشان دهد. معنی این حرف آن است که خوب است شادی و رضایتش را ابراز کرده و با استفاده از کلمات مناسب از طرف مقابل قدردانی کند. در نهایت، لازم است کودک یاد بگیرد که هر محبتی را باید جبران کرد تا چرخه مهربانی ادامه پیدا کند و هرگز متوقف نشود.
روش‌های آموزش تشکر کردن و قدردانی به کودک چیست؟
تشکر کلامی را به فرزندتان یاد بدهید:
فرقی نمی‌کند دیگران لطف بزرگی در حق فرزندتان کنند یا برایش کارهای کوچکی را انجام دهند؛ در هر صورت، لازم است او یاد بگیرد به‌صورت کلامی از افراد تشکر کند. برای این منظور، خوب است به کودک بگویید: «از گارسون رستوران به خاطر آوردن غذا تشکر کن»، «حالا که برادرت بند کفشت رو برات بسته ازش تشکر کن» یا «از دوستت بابت هدیه تولد قشنگی که برایت آورده تشکر کن». به این ترتیب، فرزندتان به‌تدریج متوجه اتفاقات مثبت اطرافش می‌شود و کمک‌های موثر دیگران را درک می‌کند و کم‌کم یاد می‌گیرد قدردانی خود را به زبان بیاورد.
از فرزندتان به‌صورت کلامی سپاس‌گذاری کنید:
طبیعی است که برای آموزش تشکر کردن و قدردانی به کودک در وهله اول، خودتان باید به‌طور منظم این کار را انجام دهید. توجه داشته باشید که علاوه بر قدردانی از دیگران لازم است با ذکر دلیل از فرزندتان هم تشکر کنید. به این ترتیب، او متوجه می‌شود که فرد مهمی است و کمک‌ها و محبت‌های ریز و درشت‌اش به چشم می‌آیند. برای مثال، خوب است به او بگویید: «متشکرم که کمک می‌کنی میز رو جمع کنیم» یا «بابت این‌که این‌قدر به خواهر/ برادرت کمک کردی غذایش را بخوری، ازت ممنونم. »
درباره مواهب زندگی‌تان با کودک صحبت کنید:
توجه به نکات مثبت زندگی و در نظر گرفتن همه شانس‌ها، فرصت‌ها و موفقیت‌های کوچک و بزرگ را می‌توان نخستین گامی دانست که موجب ایجاد حس قدردانی و سپاسگزاری می‌شود. طبیعی است که بچه‌ها این کار را از والدین‌شان می‌آموزند. بنابراین، لازم است از هر فرصتی استفاده کرده و مواهب زندگی خانوادگی و فردی فرزندتان را به او یادآوری کنید. مراقب باشید هیچ موضوع به‌ظاهر کم‌اهمیتی را هم از قلم نیندازید، اما حوصله سر بر هم نشوید.
در فعالیت‌ها و امور داوطلبانه و خیریه شرکت کنید:
همکاری با سازمان‌های خیریه و مشارکت در امور داوطلبانه از اقدامات مهمی است که محبت بی‌دریغ را به فرزندتان آموزش می‌دهد. کودک/ نوجوانی که در امور خیریه شرکت کند بی‌تردید مواهب زندگی‌اش را بیشتر خواهد دید و بابت آنها قدردانی خواهد کرد.
مشارکت در کارهای منزل را به یک عادت تبدیل کنید:
مشارکت در کارهای منزل یکی از روش‌های موثری است که آموزش تشکر کردن و قدردانی به کودک را امکان‌پذیر می‌کند. دلیلش هم این است که اجرای منظم این روند، فرزندتان را متوجه همه کارهای ریز و درشتی می‌کند که در منزل انجام می‌گیرند. به این ترتیب، نه تنها مسئولیت‌پذیرتر بار می‌آید، بلکه احساس قدردانی هم در او شکل می‌گیرد. به‌علاوه، از آن‌جا که بابت انجام این کارها از او تشکر می‌شود می‌تواند از والدینش الگوبرداری کرده و درست همین رفتار را با دیگران تکرار کند.
سپاسگزاری را به یک مراسم خانوادگی تبدیل کنید:
تبدیل سپاسگزاری به یک مراسم منظم خانوادگی از روش‌های خوبی است که آموزش تشکر کردن و قدردانی به کودک را امکان‌پذیر می‌کند. برای این منظور، هر شب قبل از خوردن شام یا ناهار می‌توانید تنها یک مورد مثبت از زندگی‌تان را بیان کرده و بابت‌اش قدردانی کنید. خوب است وعده‌ای را انتخاب کنید که همه یا اغلب اعضای خانواده در آن حضور دارند. به این ترتیب، هر یک از آنها هم می‌توانند یک مورد را یادآوری کرده و برای‌اش سپاسگزاری کنند. از سوی دیگر، می‌توانید همین مراسم را قبل از خواب یا در مسیر مدرسه با فرزندتان اجرا کنید. نکته طلایی باز هم جذابیت این برنامه است تا از حوصله فرزندتان خارج نشود.
فرزندتان را خوش‌بین بار بیاورید:
خوش‌بین بودن ویژگی بسیار مثبتی است که به فرزندتان کمک می‌کند شرایط سخت را تحمل کرده و باور داشته باشد که سپری کردن آنها در نهایت به نتایج خوبی منجر خواهد شد. سعی کنید هر تلخی را حتما با یک شیرینی همراه کنید؛ برای مثال، وقتی به‌دلیل بارندگی بازی فوتبال یا یک قرار خوشایند دیگرش لغو می‌شود، خوب است به او بگویید: «خب، حداقل توی این هوای سرد مجبور نیستی بیرون باشی. به‌جاش می‌تونیم توی خونه با هم بازی کنیم؛ یا با هم فیلم ببینیم. سر خودمون رو حسابی گرم می‌کنیم و بهمون خوش می‌گذره.»
همچنین، برای ایجاد نگرش مثبت در فرزندتان لازم است به او آموزش دهید با وجود از دست دادن چیزی، قدر برخورداری از آن را در گذشته بداند. برای مثال، می‌توانید به او بگویید: «من هم خیلی ناراحتم که سگ‌مون رو از دست دادیم. ولی از این خوشحالم که سال‌ها کنارمون بود و خاطرات خیلی خوبی ازش داریم.»
در چنین مواردی، مطمئنا قصد ندارید و نباید ناراحتی‌ها و غم‌ها را کوچک جلوه دهید. در عوض، شما می‌خواهید به فرزندتان یاد بدهید که در عین ادای احترام به آنچه از دست رفته بابت تجربه شیرینی که در گذشته ایجاد کرده قدردان و سپاسگزار باشد. یعنی، این قابلیت را پیدا کند که در عین غمگین بودن روی نکات مثبت تمرکز کند.
در موقعیت‌های دشوار زندگی با فرزندتان گفت‌وگو کرده و از او سوال کنید: «به نظرت این شرایط سخت چه مزایایی رو می‌تونه در آینده یا همین حالا برامون ایجاد کنه؟» توصیه می‌کنیم، برای کسب بهترین نتیجه، درست در زمان بحران چنین پرسش‌هایی را مطرح نکنید. بسته به مشکل پیش آمده، بهتر است از چند دقیقه تا چندین ساعت یا حتی چند روز صبر کرده و سپس، فواید احتمالی را بررسی کنید. به این ترتیب، فرزندتان کم‌کم یاد می‌گیرد که حتی در بدترین لحظات و روزهای زندگی هم همیشه چیزهایی هستند که می‌توان بابتشان قدردان و متشکر بود.
مصمم باشید.
تشکر و قدردانی یک مهارت مهم بوده و یادگیری آن درست مانند هر قابلیت دیگری نیاز به صرف وقت و انرژی زیادی دارد. بنابراین، تحت هیچ شرایطی کوتاه نیایید و از هر فرصتی برای یادآوری نکات مثبت زندگی، اهمیت مهربانی و ارزش سپاسگزاری برای فرزندتان صحبت کنید.
قدرشناسی را به کودکان نشان دهیم:
آیا می‌دانید فرزندان کوچک ما چگونه کلماتی مثل متشکرم، ممنونم، لطف کردید و خیلی از واژه‌های مشابه را یاد می‌گیرند؟!
آنها کلمات را می‌شنوند و سپس تقلید می‌کنند و اگر ما به عنوان یک پدر و مادر آگاه آن کلمات را به کار نبریم، آن را یاد نمی‌گیرند.
بنابراین اگر فرزند ما به گفتن کلمه متشکرم و… عادت ندارد، شاید این مقطعی در سن او باشد یا شاید این الگویی است که شما شکل نداده‌اید. همچنین باید بیاموزد، وقتی کسی در حقش خوبی می‌کند، هر چند کوچک و ناچیز، از او قدردانی کند. آن وقت کودک در سنین نوجوانی و جوانی قدرشناس و با ادب پرورش خواهد یافت.
شکرگزاری را آموزش دهیم:
از همین دوران به کودکان بیاموزیم، هر روز برای تمام چیزهایی که دارند از خدای مهربان تشکر کنند. این سپاسگزاری باید هر روز در زندگی آنها تکرار شود. مثلا از فرزندمان بخواهیم بعد از خوردن هر وعده غذا از خداوند مهربان به خاطر این همه نعمت که در اختیار ما قرار داده، تشکر کند. البته این نکته مهم است که ابتدا باید خودمان این‌گونه رفتار کنیم و وقتی کودک ببیند والدینش بعد از خوردن هر وعده غذا از خداوند تشکر می‌کنند، او هم همین کار را تکرار می‌کند یا مثلا وقتی بیمار می‌شود به او بگوییم که بیماری به انسان‌ها ارزش سلامتی را نشان می‌دهد، ما باید شکرگزار سلامتی خویش باشیم و از خداوند مهربان به خاطر دادن این نعمت بزرگ تشکر کنیم.
و در پایان ما می‌توانیم با این روش‌های ساده اما مهم، نهال حق‌شناسی، سپاسگزاری و قدردانی از دیگران را در وجود فرزندانمان پرورش دهیم. تا این صفات خوب در وجود آنها تقویت شود و به صورت یک عادت خوب و اخلاق پسندیده، ملکه گفتار و رفتارش شود.
آموزش تشکر کردن و قدردانی به کودک را از چه سنی شروع کنیم؟
پنج سال اول زندگی کودک فرصتی عالی برای یادگیری انواع مهارت‌ها به حساب می‌آید. قدردانی و سپاسگزاری هم از قابلیت‌های مهمی است که نیازمند تمرین و توسعه بوده و در آینده به موفقیت فرزندتان کمک می‌کند. بنابراین، بهتر است از همان نخستین ماه‌های تولد این مهارت را تمرین کرده و در بچه تقویت کنید. روانشناسان عقیده دارند افراد قدردان در طول زندگی به مراتب کمتر از دیگران دچار افسردگی و استرس می‌شوند.
آموزش تشکر و قدردانی به کودک ناسپاس و متوقع چگونه امکان‌پذیر است؟
به ناسپاسی کودک اشاره کنید:
با وجود همه تلاش‌ها برای تامین نیازها و خواسته‌های کودک و خوشحال کردنش، بی‌تردید شما هم بارها ناسپاسی او را تجربه کرده‌اید. اگر می‌بینید فرزندتان قدردان نیست و در مقابل تشکر کردن مقاومت می‌کند، به‌جای توهین و تحقیر احساساتش سعی کنید حس قدردانی را در او به‌وجود آورید.
برای مثال، به‌جای گفتن جملاتی از این قبیل: «ای بابا. تو هم که همیشه طلبکاری. دست از این رفتارت بردار. وگرنه دیگه برات کاری نمی‌کنم» بهتر است عمل کنید! سیستم و برنامه ای را برایش اجرا کنید تا او مجبور شود خودش با تلاش خودش به خواستههایش برسد. مثلا هر هفته به او پول توجیبی محدود و معقولی بدهید تا خودش از همین پول برای خودش وسایل سرگرمی بخرد؛ به این ترتیب سپاسگزاری و قدردانی بیشتری نسبت به آنچه به دست می آورد نیز خواهد داشت.
فرزندتان را شرمسار نکنید:
قبلا گفتیم که برای آموزش تشکر کردن و قدردانی به کودک ناسپاس، لازم است به ناسپاسی‌های ریز و درشت او اشاره کنید. با این حال، یادتان باشد که این کار هرگز نباید با هدف شرمسار کردن بچه انجام بگیرد. یعنی، بدون ایجاد حس منفی لازم است طوری برخورد کنید که فرزندتان متوجه رفتارش باشد و در این زمینه آگاه شود.
برای مثال، قبل از شروع جشن تولد می‌توانید با کودک صحبت کنید و از او بخواهید که بابت هر هدیه‌ای که می‌گیرد قدردان و متشکر باشد. چرا که تهیه هر یک از این هدایا هزینه قابل توجهی را به افراد تحمیل می‌کند. در ضمن، اطرافیان او معمولا زمان زیادی را صرف می‌کنند تا بفهمند خریدن چه چیزی ممکن است او را خوشحال‌تر کند؟ بنابراین، فارغ از خود کالایی که از آنها دریافت می‌کند همین تلاش و کوشش برای شاد کردن‌اش دلیل خوبی برای تشکر و قدردانی خواهد بود.
حس همدلی را در فرزندتان تقویت کنید
کودکان برای درک این‌که رفتارشان چه تاثیری بر دیگران می‌گذارد به کمک نیاز دارند. شما می‌توانید این کار را با آموزش و تقویت همدلی در فرزندتان انجام دهید. برای این منظور، با کودک صحبت کرده و آگاهش کنید که کلمات یا رفتارهای او می‌تواند موجب ایجاد حس غم، ناکارآمدی و دلشکستگی در اطرافیان شود. همچنین، با استفاده از موقعیت‌های موجود در داستان‌ها، کارتون‌ها و فیلم‌ها می‌توانید به فرزندتان یاد بدهید تا احساس دیگران را در نظر بگیرد.
به‌عنوان مثال، وقتی با هم کتاب می‌خوانید یا تلویزیون تماشا می‌کنید، خوب است اندکی صبر کرده و نظر فرزندتان را درباره احساسات شخصیتهای داستان بپرسید. برای مثال، می‌توانید بگویید: «به نظر تو با وجود حرف‌های بدی که این پسر به برادرش زد، اون الان چه احساسی داره؟» به این ترتیب، به او کمک می‌کنید کلمات احساسی و تاثیرگذار را شناسایی کرده و برچسب‌گذاری کند.
از لوس کردن فرزندتان اجتناب کنید:
آموزش تشکر کردن و قدردانی به کودکی که دائما غرق هدایای مادی و معنوی است تقریبا امکان‌ناپذیر است. بچه‌ها تنها در صورتی می‌توانند سپاسگزار باشند که چیزی را واقعا بخواهند و برای دستیابی به آن مدتی منتظر بمانند. به این ترتیب، نداشتن و خلاء آن را احساس خواهند کرد. برای این منظور، وقتی فرزندتان یک ابزار یا یک اسباب‌بازی گران‌قیمت از شما می‌خواهد به‌هیچ عنوان فورا آن را برای‌اش تهیه نکنید. در عوض، به او بگویید: «باید تا روز تولدت صبر کنی» یا « باید پول‌هات رو پس‌انداز کنی تا خودت بتونی بخریاش.»
بین رشوه و پاداش تفاوت قائل شوید:
